Osnivanje suda

GRAMATA O OKRUŽNOM SUDU U BANJALUCI

1494-1878.godine

Banjaluka, prvi put se spominje 1494.godine. Nema potvrdnih podataka o sudsvu u vrijeme bosanske samostalnosti. Banjaluka je mjesto, gdje su se sukobljavali politički, vjerski i ekonomski interesi istoka i zapada, a zbog neprosvećenosti u ovim krajevima nikad se nije primjenjivalo rimsko pravo, a ni Dušanov zakonik iz susjedne Srbije. Sporovi su se rješavali primjenom običajnog prava i sudio je sud dobrih ljudi, a kod teških djela važilo je pravo jačeg odnosno lukavijeg.

Dolaskom turske vlasti 1528.godine stanje se nije bitno izmjenilo. Turci su bili ratnički narod i nisu bili vješti organizatori državne uprave. Tačnih podataka o broju stanovnika nema, žene se nisu popisivale, i ako su postojali podaci o popisu oni su nepouzdani. U to doba naseobine su se dijelile na gradove. Većina gradova je imala svoje tvrdjave i džemate, kotare – opštine i sela – mahale. Uprava grada je bila povjerena kapetanu.

Primjenjivalo se šerijatsko pravo.

Period 1878 do 1918. godine

Bosnu i Hercegovinu su 1878. godine, okupirale snage Austrougarske vojske. Službenici turske uprave napuštali su svoje položaje i bježali u Tursku. Austrougarski oficiri su zauzimali položaje upravnika i sudija. Austrougarska vlast je bila nezadovljna postojećim stanjem i uvodila je državnu organizaciju, po uzoru na druge evrpske države. Prije donošenja zakona anketirali su stanovništvo i propise postepeno prilagođavali svim konfesijama, kodifikovali zakone, izvršili precizan popis stanovništva, uveli kontrolu prehrambenih proizvoda, veterinarstva, zdravstva, školstva i tako 1881. godine, osnovali OKRUŽNI SUD U BANJOJ LUCI. Mjesna nadležnost tog suda je pokrivala: Seoski kotar Banjaluka, Gradski kotar Banjaluka, Derventu, Bos. Dubicu, Bos. Gradišku, Bos. Novi, Kotor Varoš, Prijedor, Prnjavor i Tešanj. Okružni sud je vodio prvostepene postupke u krivičnim i građanskim stvarima, i odlučivao o žalbama na odluke sreskih sudova. Drugostepeni sud za Okružni sud u Banjaluci bio je Vrhovni zemaljski sud za BiH u Sarajevu. Okružni sud u Banjaluci nakon formiranja je imao 8 zaposlenih. Svi prilikom zaposlenja su polagali zakletvu Njegovom veličanstvu Vladaocu i Gospodinu Josifu Prvome, Caru Austrijskom, kralju Češkom i apostolskom kralju ugarskom, pred predsjednikom suda u prisustvu svjedoka.

Kako u gradu nije bilo adekvatne zgrade, iznajmljena je kuća gazde Babića, gdje je smješten prvi Okružni sud u Banjaluci 1881 godine, i ostao do 1889.godine. Od 1889.godine preselio u veću kuću Ragibbega Džinića. do 1896. godine, kad je izgradjena nova velelepna zgrada Okružnog suda Banjaluka

1918 – 1941. godine

Po zakonu o uredjenju redovnih sudova za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenca postojali su sledeći redovni sudovi: sreski, okružni, trgovački, apelacioni i Kasacioni sud. Za cijelu kraljevinu postojao je jedan Kasacioni sud sa sjedištem u Zagrebu i sedam Apelacionih sudova sa sjedištem u Beogradu, Zagrebu, Novom Sadu, Skoplju, Ljubljani, Splitu, Cetinju i Sarajevu. Sarajevski Apelacioni sud je bio drugostepeni za Okružne sudove Banjaluka, Bihać, Mostar, Sarajevo, Travnik i Tuzla. Okružni sud Banjaluka je bio mjesno nadležan za Sreske sudove Banjaluka (za grad i srez), Derventa, Bos.Dubica, Bos. Gradiška, Bos.Novi, Kotor Varoš, Prijedor, Kozarac, Prnjavor, Tešanj, Bos. Brod, Sresku ispostavu Bos. Kostajnica i za opštinu Grdanovac. Okružni sud je vodio prvostepene postupke u građanskim i krivičnim stvarima, koji su bili zakonom propisani, donosio drugostepene odluke po žalbama na odluke sreskih sudova i vodio stečajne postupke. Sudije je imenovao Kralj Kraljevine SHS, na prijedlog Ministra pravde. Po zakonu sudija je morao biti stariji od 26 godina, da je kao redovni slušalac završio pravni fakultet, položio sudijski ili advokatski ispit i da je ispunjavao zakonske uslove za državnu službu. Sudije su polagali zakletvu Kralju Kraljevine SHS, obučeni u službene haljine koje su nosili na svim raspravama i pretresima. Sudilo se u vijeću. Žene nisu mogle biti birane za sudiju. Broj zaposlenih 1930. godine je bio 30, a 1940. godine, 40.

Predsjednici Okružnog suda u Banjaluci, u ovom periodu su bili Emil Navratil, Milosav Putnik i Jovan Starović

1941 – 1945. godine

U drugom svjetskom ratu 1941.godine Sile osovine su okupirale BiH i pripojile Nezavisnoj državi Hrvatskoj. NDH Ministarstvo pravosuđa i bogoštovlja promijenilo je naziv Okružnog suda u Banjaluci u Sudbeni stol Banjaluka.

Predsjednik sudbenog stola 1941.godine bio je Ferdo Stilinović.

1945 – 2009.godine

Zakonom o uredjenju narodnih sudova 1945.godine, odredjena je nadležnost redovnih sudova: sreski, okružni, republički vrhovni sudovi narodnih republika, Vrhovni sud Vojvodine i Savezni sud DFRJ.

Nadležnost okružnih sudova je da vrše nadzor na područnim sreskim sudovima, rješavanje u prvom stepenu krivičnim stvarima za teža kriv.djela i u građanskim stvarima: imovinsko pravne sporove u kojima je tužena ustanova ili preduzeće, bračne sporove i sporove o rudničkim i pomorskim pravima, te po žalbama na odluke sreskih sudova. Sudije su sudile pojedinačno i u vijećima. Predsjednika suda i sudije su birali skupštine okružnih narodnih odbora na vrijeme od 5 godina. Presude su se donosile u ime naroda.

Zakonom o sudovima od 1954.godine, sudije Vrhovnih sudova Republika i Okružnih sudova birani su na prijedlog Izvršnog vijeća ili odredjenog broja poslanika Narodne skupštine republika. Teritorijalna nadležnost Okružnog suda Banjaluka je bila za područje Sreskih sudova Banjaluka, Bos. Gradiška i Kotor Varoš, a 1958.godine proširena i na teritoriju Prnjavora i Srpca.

Ukazom 7.4.1965. godine, je proglašen Zakon o osnivanju, ukidanju, području i sjedištu sudova. Ukinuti su svi sreski sudovi i preimenovani u Opštinske sudove. Okružni sud Prijedor je pripojen Okružnom sudu Banjaluka. Odredjena je nadležnost Okružnog suda Banjaluka za područje Opštinskog suda Banjaluka, Bos. Gradiška, Bos. Dubica, Bos. Novi, Bugojno, Glamoč, Jajce, Ključ, Kotor Varoš, Mrkonjić Grad, Prnjavor, Prijedor, San. Most i Srbac.

Kako je postojeća zgrada suda postala neuslovna to je 1967.godine izgradjena i kasnije useljena nova zagrada u kojoj se i danas sud nalazi.

Zakonom o redovnim sudovima 1986.godine, od 1.1.1987. godine do 31.12.1996. godine bio je promjenjen naziv Okružni sud u Viši sud Banjaluka. Ovim zakonom nije se mijenjala bitno ni stvarna ni mjesna nadležnost suda, samo je Osnovni sud u Bugojnu koji je do tad bio pod jurisdikcijom Okružnog suda Banjaluka pripojen Okružnom sudu Zenica.

Zakonom o sudovima i sudskoj službi 2000.godine koji je donijela Narodna Skupština Republike Srpske osnovani su: osnovni, okružni i Vrhovni sud Republike Srpske.

Zakon o sudovima RS donesen 2004.godine, kojim je odredjena mjesna nadležnost Okružnog suda Banjaluka za područje Osnovnog suda Banjaluka, Gradiška, Kotor Varoš, Prijedor, Prnjavor, Novi Grad i Mrkonjić Grad.

Zakonom o sudovima Republike Srpske donesenim 2012. godine, određena je mjesna nadležnost Okružnog suda u  Banjaluci za područja osnovnih sudova u Banjaluci, Gradišci, Kotor Varošu, Prijedor, Prnjavor, Novi Grad, Mrkonjić Gradu i za osnovne sudove u Laktašima, Srpcu i Kozarskoj Dubici pod posebnim uslovima. Izmjenama navedenog zakona iz 2015. godine i 2017. godine, određena je mjesna nadležnost Okružnog suda uBanjaluci za područja osnovnih sudova u Banjaluci, Gradišci, Kotor Varošu, Prnjavor, Mrkonjić Gradu i za osnovne sudove u Laktašima i Srpcu pod posebnim uslovima.

Stvarna nadležnost ovog Suda je da u prvom stepenu sudi za krivična djela za koja je zakonom propisana kazna zatvora veća od 10 godina ili dugotrajni zatvor, da postupa u toku istrage i nakon podizanja optužnice u skladu sa zakonom, da sudi za krivična djela za koja je Sud Bosne i Hercegovine prenio nadležnost na okružne sudove, da odlučuje u upravnim sporovima i to prema sjedištu prvostepenog upravnog organa, kao i o zahtjevima za zaštitu sloboda i prava utvrđenih ustavom, ako su takve slobode i prava povrieđena konačnim pojedinačnim aktom ili radnjom službenog lica  u organima uprave, kada za zaštitu tih prava nije obezbijeđena druga sudska zaštita, da u drugom stepenu odlučuje o žalbama protiv odluka osnovnih sudova, te drugim redovnim i vanrednim pravnim lijekovima, a u sklopu ostalih nadležnosti da rješava sukob nadležnosti na svom području, odlučuje o prenosu mjesne nadležnosti, odlučuje o brisanju osude i prestanku mjera bezbjednosti i pravnih posljedica osude, odlučuje o molbama za pomilovanje , priznanje odluka stranih sudova, stranih trgovačkih sudova i stranih arbitraža,  pruža međunarodnu pravnu pomoć, odlučuje o pravnim lijekovima protiv odluka svojih vijeća kada je to zakonom određeno i vrši druge poslove određene zakonom.

Zakonom o suzbijanju organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminala donesenim 2006. godine, u okviru Okružnog suda u Banjaluci formirano je Posebno odjeljenje za organizovani i najteže oblike privrednog kriminala, dok je donošenjem Zakona o suzbijanju korupcije, organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminala iz 2016. godine, u sastavu suda osnovano Posebno odjeljenje za suzbijanje korupcije, organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminala koje je nadležno na cijeloj teritoriji Republike Srpske.

Imenovanje, razrješenje i broj sudija u Republici Srpskoj  utvrđuje Visoki sudski i tužilački savjet Bosne i Hercegovine. Sudije polažu zakletvu pred predsjednikom Visokog sudskog i tužilačkog savjeta Bosne i Hercegovine. Sudije prilikom suđenja i objavljivanja odluka nose sudijske toge. Presude se donose u ime Republike Srpske.

Okružni sud u Banjaluci je imao snažan uticaj na usavršavanje mladih pravnika – sudijskih pripravnika, koji su stasali u veoma dobre i stručne nosioce pravosudnih funkcija u svim instancama.

Predsjednici Okružnog suda Banjaluka u ovom periodu su bili: Rajko Polovina, Đuro Sabljić, Mirko Ivezić, Njegoslav Milić, Jovo Rosić, Branislav Kosić v.d. Nenad Balaban, Milorad Novković i Marija Aničić – Zgonjanin.