Jedan od strateških ciljeva reforme pravosuđa bila je reorganizacija mreže sudova i tužilaštva. Naime, u toku i nakon rata, osnovan je veliki broj novih sudova u oba entiteta, a da pri tome nisu bile razmotrene stvarne potrebe i raspoloživa finansijska sredstva. Generalno, sudovi u ovom periodu su bili nedovoljno finansirani, a za neke sudove uopšte nisu bila obezbijeđena finansijska sredstva. Ovakav sistem pokazao se upitnim kako sa organizacijskog i aspekta ekonomičnosti tako i sa aspekta sudske nezavisnosti koju je bilo mnogo teže očuvati u malim sredinama.

Reorganizacija sudova u oba entiteta provođena je postepeno, ukidanjem odnosno spajanjem općinskih i osnovnih sudova. Ovaj proces bio je baziran na objektivnim kriterijima, kao što su broj stanovnika, broj primljenih predmeta, geografska udaljenost između sudova i drugi kriteriji.

Procesom spajanja, kojim je bio obuhvaćen 41 općinski sud u FBiH, formirano je 16 novih sudova, a 12 općinskih sudova nastavili su funkcionisati u istom kapacitetu. Tako je reorganizacijom u FBiH broj općinskih sudova smanjen sa 53 na 28.

U RS-u šest novih osnovnih sudova formirano je spajanjem 12 ranije uspostavljenih sudova, dok 13 sudova nije bilo obuhvaćeno spajanjem. Nakon reorganizacije broj osnovnih sudova u RS-u iznosio je 19, za razliku od ranije postojećih 25 sudova. 

Ukupno posmatrano broj općinskih odnosno osnovnih sudova u oba entiteta smanjen je sa 78 na 47.
Organizacija kantonalnih odnosno okružnih sudova u entitetima nije mijenjana, iako su objektivni kriteriji ukazivali na potrebu objedinjavanja jednog broja kantonalnih sudova u FBiH. Međutim, zbog ustavne organizacija FBiH nije bilo moguće pristupiti rješavanju ovog pitanja. 

Pored smanjenja broja sudova u procesu reorganizacije analiziran je i broj sudija. Ukupan broj sudija prije reorganizacije iznosio je 868 i u ovom je procesu reduciran na 629 sudija osnovnih i općinskih i okružnih i kantonalnih sudova. Spajanjem sudova i smanjenjem broja sudija neminovno je došlo i do smanjenja broja administrativno-tehničkog osoblja u sudovima.

Pored reorganizacije mreže sudova izvršena je i reorganizacija tužilačke organizacije ukidanjem općinskih i osnovnih tužilaštava. Obim ove reforme najbolje ilustruje činjenica da je broj tužilaštava u BiH sa 103 smanjen na 19 tužilaštava. Naime, organizacija tužilačkog sistema u kojem su postojala okružna/kantonalna i osnovna/općinska tužilaštva bila je finansijski teško održiva.

Grafički prikaz smanjenja broja tužilaštava nakon restrukturiranja možete pogledati na linku desno.

Rezultati reduciranja mreže sudova u BiH provedenog u okviru pravosudne reforme, djelimično su poništeni tokom posljednjih nekoliko godina. Neposredno nakon što su stupili na snagu novi entitetski zakoni o sudovima, pojavio se značajan broj inicijativa za izmjenu tih propisa u cilju osnivanja novih sudova i odjeljenja van sjedišta suda. VSTV BiH je ove inicijative ocijenio kao preuranjene smatrajući da je potrebno da protekne duži vremenski period prije nego što se počne sa preispitivanjem ranije uspostavljene mreže sudova. Također, isticano je da se preispitivanje mreže sudova treba vršiti na temelju objektivnih kriterija za osnivanje sudova i odjeljenja van sjedišta suda koji su primjenjivani u postupku reorganizacije mreže sudova. 

Međutim, organi zakonodavne i izvršne vlasti u entitetima su insistirali na povećanju broja sudova i odjeljenja van sjedišta suda, pa su donijeli zakone o sudovima kojima je predviđeno osnivanje novih sudova i odjeljenja van sjedišta suda.

Iako je ovim zakonima predviđeno osnivanje devet novih sudova i sedam odjeljenja izvan sjedišta suda u RS-u i pet novih sudova i četiri odjeljenja izvan sjedišta suda u FBiH, VSTV BiH je dao mišljenje da samo po dva suda u oba entiteta djelimično ispunjavaju kriterije za osnivanje.

Zbog poteškoća sa ispunjavanjem pretpostavki za početak rada novoosnovanih sudova i odjeljenja izvan sjedišta suda sa kojima su se suočili organi zakonodavne i izvršne vlasti u entitetu i kantonima, tokom 2012. i 2013. godine sa radom su počela samo tri novoosnovana suda u FBiH, dok ni jedan od sudova čije osnivanje je predviđeno Zakonom o sudovima u RS-u još nije počeo sa radom.

U međuvremenu je došlo do uspostavljanja specijalizovanih sudova i tužilaštva. Izmjenama Zakona o sudovima Republike Srpske iz 2008. godine u ovom entitetu osnovani su specijalizovani sudovi za rad na privrednim predmetima. Preciznije, osnovano je pet okružnih privrednih sudova i Viši privredni sud, koji su sa radom počeli 2010. godine. Narodna skupština Republike Srpske je 2006. godine usvojila Zakon o suzbijanju organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminala kojim je pri Okružnom tužilaštvu Banja Luka uspostavljeno Posebno tužilaštvo za suzbijanje organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminala Republike Srpske (Specijalno tužilaštvo RS-a).

Publikaciju „Desetljeće utemeljenja i rada VSTV-a BiH - Dostignuća pravosudne reforme“ možete preuzeti ovdje.